Obraz życia osób z niepełnosprawnością w Polsce w ostatnich latach nie napawa optymizmem, a na pewno nie pozwala stwierdzić, że nasze państwo jest solidarne wobec grupy, która ma prawo oczekiwać solidarności jak mało która. Każdy i każda z nas powinien sobie uświadomić, że nie chodzi przecież wyłącznie o same osoby z niepełnosprawnościami oraz ich najbliższych, ale o nas wszystkich. Każdemu przecież może zdarzyć się nieszczęście.
Oto 8 rozwiązań, których realizacja polepszy radykalnie sytuację OzN w Polsce. Te rozwiązania mogą i powinny być wdrożone w naszym kraju w ciągu najbliższych lat.
1. PODNIESIENIE WSKAŹNIKA ZATRUDNIENIA OZN
(ASYSTENT PRACODAWCY, ZNIESIENIE PUŁAPKI RENTOWEJ)
Należy wesprzeć rehabilitację i aktywizację zawodową OzN, które chcą i mogą pracować. Wiele osób z niepełnosprawnościami mogłoby pracować i realizować się zawodowo, gdyby stworzyć im ku temu odpowiednie warunki. W Polsce zaledwie 28,8% OzN pracuje. Średnia unijna wynosi ok. 50%. Aby to zmienić należy zlikwidować tzw. „pułapkę rentową”, czyli umożliwić dorabianie osobom na rencie socjalnej i zmienić zasady rozliczania przychodów przez OzN. Obecnie po osiągnięciu przez nie przychodów przekraczających 130% średniej krajowej, świadczenie rentowe jest czasowo zawieszane. Równolegle należy zapewnić finansowanie dla tworzenia w jednostkach samorządowych stanowisk asystentów pracodawcy zapewniających pomoc przedsiębiorcom w sprawnym przeprowadzeniu procesu zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami oraz wsparcie doradcze podczas trwania zatrudnienia.
2. NOWY SYSTEM ORZECZNICTWA DLA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
Proponujemy kompleksową zmianę systemu orzecznictwa w Polsce. Orzeczenie Indywidualnego Poziomu Wsparcia (OIPW) określać będzie zarówno usługi zdrowotne, jak i konieczne wsparcie opiekuńcze i zawodowe dla każdej osoby z niepełnosprawnością. Do każdego rodzaju niepełnosprawności powinien zostać przygotowany zamknięty katalog kodów, które dadzą obraz osoby w danym momencie jej życia (jej potrzeb, umiejętności, sytuacji rodzinnej, materialnej itp.). Takie podejście umożliwi zniesienie sztucznego prawnego podziału na dzieci i dorosłe OzN oraz zdejmie obowiązek częstych wizyt na komisjach orzekających, a także powtarzania badań i wydawania kolejnych orzeczeń. Po przekroczeniu określonego wieku katalog byłby odpowiednio rozszerzony o pojawiające się potrzeby. Podobne systemy orzecznictwa działają z powodzeniem w wielu krajach Unii Europejskiej, na przykład w oparciu o Międzynarodową Klasyfikację Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF).
Konieczne jest zapewnienie sprawnego i szybkiego systemu procedowania orzeczeń oraz rozpatrywania ewentualnych odwołań. Proces powinien trwać kilka, a nie kilkadziesiąt miesięcy, jak to się często dzieje obecnie.
3. ODPOWIEDZIALNA DEINSTYTUCJONALIZACJA
Deinstytucjonalizacja opieki to wspieranie ludzi w miejscu ich zamieszkania. Duże ośrodki powinny być sukcesywnie zamykane. System opieki nad OzN powinien opierać się docelowo na: mieszkalnictwie wspomaganym oraz na wyspecjalizowanych domach całodobowego pobytu. Myśląc odpowiedzialnie pamiętamy o długoletnich pensjonariuszach DPS-ów, a także o pracownikach tych instytucji. Należy stworzyć możliwość przekwalifikowania pracownikom socjalnym i zmodyfikować sposób ich kształcenia. Zdajemy sobie sprawę, iż zawsze będzie grupa osób wymagająca intensywnego całodobowego wsparcia, które może być zapewnione jedynie w instytucji. Proponujemy stworzenie/rozbudowę sieci wsparcia lokalnego, które musi obejmować zarówno aspekt mieszkalnictwa wspieranego, jak i asystentów oraz konieczne wsparcie w zakresie opieki zdrowotnej. Dla realizacji tego celu niezbędne jest partnerstwo z samorządami terytorialnymi, które powinny być dysponentami środków publicznych na te cele.
4. DOSTĘPNA, BEZPIECZNA, EFEKTYWNA EDUKACJA
Proponujemy organizację włączającego systemu kształcenia, umożliwiającego integrację OzN na wszystkich poziomach i płaszczyznach edukacji. Kształcenie OzN powinno być dostępne równolegle w oświatowych placówkach specjalnych, placówkach integracyjnych, placówkach wysokospecjalistycznych i placówkach ogólnodostępnych, a wybór powinien być dokonany zawsze z najwyższą starannością, z zachowaniem zasad pedagogiki inkluzyjnej i poszanowaniem woli rodzica. Wymaga to przygotowania systemowego, począwszy od kształcenia przyszłych nauczycieli, doskonalenia już pracujących, zapewnienia dostępu do odpowiednich środków dydaktycznych i infrastruktury, a także swobodnego dostępu do poradni psychologiczno-pedagogicznych. Istotnym jest, aby system kształcenia tworzył spójną całość, od wczesnego wspomagania i edukacji przedszkolnej, do oferty dla dorosłych, a także aby zapewnił środowisko pełnej integracji społecznej oraz warunki przygotowujące do samodzielnej egzystencji w życiu dorosłym.
5. SPRAWIEDLIWE PRAWO DLA OPIEKUNÓW
Konieczne jest doprowadzenie do wykonania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 2014 r., czego unikały rządy PO-PSL oraz Zjednoczonej Prawicy. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r., dzielenie opiekunów osób z niepełnosprawnościami na opiekujących się OzN, których dysfunkcja zdrowotna powstała przed 18 rokiem życia oraz tych, u których powstała po 18 roku życia, jest naruszeniem Konstytucji. Opieka nad OzN wymaga maksymalnego zaangażowania bez względu na moment powstania niepełnosprawności. Uważamy, że świadczenie pielęgnacyjne, na rzecz opieki nad OzN, należy się wszystkim opiekunom spełniającym warunki. Warto dodać, że realizacja tego wyroku TK nie wiązałaby się wcale z kosztami, które byłyby dla budżetu nie do uniesienia – wyniosłaby ok. 557 mln zł rocznie.
Opiekunowie OzN nie powinni też automatycznie tracić świadczenia pielęgnacyjnego, gdy podejmują pracę zarobkową. Można tu rozważyć wprowadzenie progu dochodowego, który pozwoliłby przynajmniej niektórym opiekunom OzN łączyć pracę zawodową z otrzymywaniem tego świadczenia.
6. OPIEKA INTERWENCYJNA DLA OZN W NAGŁYCH PRZYPADKACH
Pandemia Covid-19 pokazała jak krucha potrafi być nasza codzienność. W przypadku osób z niepełnosprawnościami jest jeszcze trudniej. Kiedy z przyczyn zdrowotnych rodzic lub opiekun trafia do szpitala, często nie ma go kto zastąpić. Doprowadza to do sytuacji realnego zagrożenia zdrowia, a nawet życia OzN. Proponujemy utworzenie „zespołów interwencyjnych” przy ośrodkach pomocy społecznej, które mogłyby doraźnie zająć się osobą z niepełnosprawnością. W skład zespołu mogłyby wchodzić osoby świadczące usługi opiekuńcze, a tam gdzie to możliwe – także asystenci osób z niepełnosprawnością lub opiekunowie medyczni. Przykładem osób wymagających tego rodzaju wsparcia są osoby niesamodzielne z zaburzeniami oraz niepłenosprawnościami sprzężonymi, które nie mogą zostać same, gdy ich opiekun z powodów zdrowotnych nie może się nimi zająć.
7. ŚWIADCZENIE PRZYWRACAJĄCE DLA OPIEKUNÓW OZN
Rodziny OzN zastępują w znacznym stopniu instytucje publiczne w sprawowaniu opieki nad obywatelami z niepełnosprawnością. Opiekunowie ci, pobierający świadczenie pielęgnacyjne, w momencie śmierci swojego podopiecznego, z dnia na dzień, oprócz osoby najbliższej, tracą także często jedyne środki utrzymania. Trudno jest jednocześnie przeżywać żałobę i poszukiwać pracy. Dlatego proponujemy wprowadzenie „świadczenia przywracającego”, które będzie przyznawane okresowo jako swego rodzaju świadczenie pomostowe pomiędzy okresem opieki nad członkiem rodziny z niepełnosprawnością, a powrotem (lub wejściem) na rynek pracy. To jedno z rozwiązań, które nie wymagałoby wielkich nakładów (ok. 18,5 mln zł rocznie), a było dla opiekunów OzN bardzo ważne.
8. WZMOCNIENIE SYSTEMU WSPARCIA PRZEZ ASYSTENTÓW OZN
Zdajemy sobie sprawę jak ważnym elementem życia OzN jest samodzielność i niezależność życiowa. Obecna definicja asystenta osoby z niepełnosprawnością jest niewystarczająca. Proponujemy zwiększenie zakresu wsparcia (między innymi o wsparcie w czynnościach higienicznych i transferach z łóżka na wózek). Liczba godzin wsparcia asystenta powinna być ściśle połączona z nowym orzecznictwem oraz z potrzebami i aktywnościami OzN. Dla opiekunów opieka nad OzN całą dobę wiąże się bardzo często z ogromnym wysiłkiem fizycznym i psychicznym. Zakres opieki wytchnieniowej powinien także być skoordynowany z nowym orzecznictwem o indywidualnym poziomie wsparcia, finansowanym ze środków publicznych w sposób ciągły i powiązanym z potrzebami OzN.
