Nowelizacja k.p.a. dotyka tysięcy decyzji – nowe dane

W tym tygodniu na 27. posiedzeniu Senatu będzie rozpatrywana uchwalona przez Sejm RP 24 czerwca br. ustawa o zmianie ustawy kodeks postępowania administracyjnego, wprowadzająca istotne ograniczenia  czasowe  w  możliwości  prowadzenia  postępowań  o stwierdzenie nieważności ostatecznych decyzji administracyjnych (art. 156 k.p.a.) oraz o stwierdzenie wydania decyzji z naruszeniem prawa (art. 158 k.p.a.). Ustawa, już po uchwaleniu jej przez Sejm, wzbudziła znaczne kontrowersje w kraju i zagranicą. Niestety ani na etapie prac sejmowych ani senackich nie powstało dotychczas opracowanie wskazujące na rzeczywisty stan faktyczny, tzn. na zakres spraw, których dotyczyć mogą nowe regulacje. Opinie zamieszczone dotychczas na stronie Senatu reprezentują właściwie wyłącznie perspektywę prawno-dogmatyczną, która choć cenna i konieczna, nie powinna pozostawać jedyną braną pod uwagę przy podejmowaniu decyzji ustawodawczych, mających również charakter polityczny.

Celem wypełnienia tej luki, przy współpracy z ekspertami z Instytutu Strategie 2050, posłanka Hanna Gill-Piątek wystąpiła dnia 5 lipca 2021 roku z szeregiem interwencji poselskich:

–          do wszystkich 49 Samorządowych Kolegiów Odwoławczych w Polsce, jako organów  uprawnionych  do  prowadzenia  postępowania  na  podstawie  art.  156    i następnych k.p.a. w odniesieniu do decyzji leżących obecnie w kompetencjach władz samorządowych, w tym do SKO w Warszawie, w którym prowadzone są postępowania na podstawie art. 156 k.p.a. w odniesieniu do tzw. “spraw dekretowych” czyli spraw o stwierdzenie nieważności decyzji wydanych na podstawie dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy (tzw. “dekret Bieruta”);

–          do Prezydenta m.st. Warszawy, który prowadzi postępowania w celu przyznania odszkodowań na mocy tzw. “dekretu Bieruta” po uprzednim stwierdzeniu nieważności “decyzji dekretowej”;

–          do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w którym prowadzone są na podstawie art.  156  k.p.a.  m.in.  sprawy  z  zakresu  naruszenia  przepisów  dekretu  PKWN     z 6 września 1944 o przeprowadzenia reformy rolnej;

–          do Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii, w którym prowadzone są na podstawie art. 156 k.p.a. m. in. sprawy z zakresu naruszenia przepisów ustawy z 3 stycznia 1946 roku o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej;

Pytania zawarte w interwencjach dotyczyły liczby spraw z art. 156 k.p.a., które dotyczyły decyzji administracyjnych zapadłych dawniej niż 30 lat przed wydaniem decyzji na podstawie art. 156 k.p.a. a także ilości tego typu spraw, które toczą się obecnie przed wyżej wymienionymi organami administracji publicznej. Prezydentowi m.st. Warszawy zadano  także  pytanie  o  ilość  decyzji  odszkodowawczych  i  wysokość  wypłaconych    w ostatnim pięcioleciu odszkodowań.

Wyniki interwencji zostały przedstawione wczoraj przez senatora Jacka Burego na posiedzeniu połączonych komisji tak, aby mogła ona być pomocna dla wypracowania jak najlepszych rozwiązań.

1.          Zgodnie ze stanem na 19 lipca 2021 roku odpowiedzi udzieliło 34 organów administracji publicznej, w tym oba wyżej wymienione ministerstwa i 32 Samorządowych Kolegiów Odwoławczych (włączając SKO w Warszawie). Odpowiedzi nie udzielił Prezydent m.st. Warszawy, pomimo apelu o udzielenie jej niezwłocznie, z uwagi na pilność sprawy.

2.         Z udzielonych odpowiedzi wynika, że obecnie toczy się przed wyżej wymienionymi organami ok. 2300 spraw na podstawie art. 156 k.p.a. dotyczących decyzji zapadłych dawniej niż 30 lat temu. Najwięcej tego typu spraw toczy się obecnie w Ministerstwie Rozwoju, Pracy i Technologii. Bardzo wiele spraw toczy się także w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

3.         Z udzielonych odpowiedzi wynika także, że ustalenie dokładnej ilości spraw administracyjnych na podstawie art. 156 k.p.a. dotyczących decyzji zapadłych wcześniej niż 30 lat przed wydaniem decyzji “nieważnościowej” rozstrzygniętych    w ostatnim 30-leciu jest bardzo trudno. Niemniej z odpowiedzi wynika, że było ich co najmniej znacznie powyżej 18 tysięcy. Decyzje te dotyczyły różnych spraw reprywatyzacyjnych, ale także innych spraw administracyjnych, najczęściej dotyczących regulacji statusu  nieruchomości,  były  to  często  sprawy  wynikające z następujących aktów prawnych.

4.         Zwraca uwagę ogromna liczba decyzji “dekretowych”, których nieważność stwierdzono w ostatnim trzydziestoleciu w Samorządowym Kolegium Odwoławczym. Było to aż 934 decyzji na łączną liczbę niemal 4 tysięcy rozpatrywanych spraw. Obecnie przed  organem tym toczy się  wciąż 271  spraw o stwierdzenie nieważności decyzji “dekretowej” zapadłej dekady temu.

Z przytoczonych danych wynika jasno, że nowelizacja ta będzie miała olbrzymie znaczenie praktyczne. W toku jest bowiem kilka tysięcy spraw, których dotkną skutki nowelizacji. Należy pamiętać, że wynikiem tych spraw zainteresowani są zarówno wnioskodawcy, organy administracji rządowej i samorządowej, ale także np. lokatorzy kamienic, osoby korzystające z obiektów użyteczności publicznej, oraz wszyscy podatnicy składający się na odszkodowania w sprawach reprywatyzacyjnych załatwianych na drodze postępowań nieważnościowych. Uchwalenie nowelizacji w kształcie, w którym opuściła ona Sejm znacząco odciąży budżet państwa i pozwoli na ustabilizowanie sytuacji prawnej tysięcy nieruchomości. Z drugiej strony – stworzy sytuację nierówności między osobami, które skutecznie dochodziły swoich roszczeń przed uchwaleniem ustawy, oraz osobami, których sprawy w toku zostały “wygaszone”. Brak jej uchwalenia, bądź wydłużenie vacatio legis wydłuży z kolei stan niepewności prawnej. Wydaje się więc, że prawdziwym rozwiązaniem problemu reprywatyzacji może być tylko całościowa ustawa reprywatyzacyjna przyznająca pokrzywdzonym przez nacjonalizację w latach 40. i 50. odszkodowania w wysokości ułamka wartości nieruchomości na dzień przejęcia.

Zestawienie danych wynikających z odpowiedzi na interwencje poselskie (według stanu na 16.07.2021 roku)

a.           Samorządowe Kolegia Odwoławcze (poza warszawskim)

b.           Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie

c.           Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

d.           Ministerstwo Rozwoju Pracy i Technologii

Stanisław Zakroczymski- członek Zarządu Instytutu Strategie 2050. Prawnik i historyk. Przygotowuje doktorat z prawa administracyjnego na Wydziale Prawa i Administracji UW. Autor wywiadu-rzeki z profesorem Adamem Strzemboszem (Więź, 2017) oraz współautor raportu „Polska samorządów. Silna demokracja, skuteczne państwo.” (Fundacja Batorego 2019). Był redaktorem naczelnym wydania internetowego „Magazynu Kontakt”. Autor publikacji naukowych, analitycznych i publicystycznych związanych w szczególności z tematyką prawną i ustrojową. Zaangażowany w liczne przedsięwzięcia związane z edukacją obywatelską i historyczną. Aktywnie brał udział w protestach w obronie praworządności.