W tekście zostały wyrażone osobiste poglądy autorów. Nie należy ich utożsamiać z poglądami Instytutu Strategie 2050
Skrót:
10 propozycji, które wypełnią najważniejsze potrzeby zdrowotne kobiet w Polsce
Chociaż ponad połowa obywateli Polski to kobiety, można odnieść wrażenie, że nasz system ochrony zdrowia (SOZ) tej prawidłowości nie zauważa. Od wielu lat potrzeby zdrowotne kobiet dorosłych i małoletnich pozostają niezaspokojone, a podejmowane próby poprawienia sytuacji ostatecznie okazują się pozornymi. Radykalizacja prawa aborcyjnego pogorszyła jeszcze sytuację kobiet, równocześnie odwracając uwagę od kolejnych zaniechań i zaniedbań w publicznym SOZ oraz w opiece społecznej, w części dedykowanej kobietom.
Uznając skandaliczność „wyroku” aborcyjnego Trybunału Konstytucyjnego z 22 października 2020 r., który musi zostać jak najszybciej odwrócony, w prezentowanej analizie uwagę skupiono na innych niż prawo aborcyjne obszarach, zazwyczaj w debacie publicznej pomijanych. Zaproponowane rozwiązania, pozwoliłyby wyrównać istniejące deficyty i doprowadziłyby do sytuacji, w której medycznie zaopiekowane kobiety poczują się pełnoprawnymi obywatelkami naszego kraju.
Naszym zdaniem na szczególną uwagę zasługuje 10 obszarów opieki zdrowotnej dla kobiet:
- Lekarz ginekolog w każdym powiecie
Dostęp do ambulatoryjnej opieki ginekologiczno-położniczej (AOS) finansowanej ze środków publicznych jest limitowany liczbą lekarzy w systemie. Lokalne Domy Zdrowia (LDZ), których utworzenie proponujemy, powinny stać się miejscem merytorycznego wsparcia dla lekarzy rodzinnych, szczególnie w przypadku poradni POZ działających na obszarach, gdzie dostęp do lekarza specjalisty jest utrudniony. Badania takie jak cytologia czy usg ginekologiczne, a także konieczna specjalistyczna konsultacja w zakresie ginekologii i położnictwa w ramach opieki zdrowotnej w powiecie, powinny być możliwe do zrealizowania właśnie w LDZ, w którym lekarz specjalista w dziedzinie położnictwa i ginekologii będzie obecny stale, albo gdzie będzie dojeżdżał w dokładnie określonych terminach. W umowie z płatnikiem należy zrezygnować z wymogu funkcjonowania AOS w powiecie w dziedzinie ginekologia i położnictwo przez 6 dni w tygodniu, a zakres czasowy wykonywania świadczeń medycznych powinien zostać dostosowany do rzeczywistych regionalnych potrzeb. Taki schemat działania umożliwi realizację świadczeń specjalistycznych wykonywanych przez tego samego lekarza w kolejnym powiecie. Niezbędne jest także wdrożenie mechanizmów finansowania usług medycznych na terenach zdepopularyzowanych, które zwiększą motywację lekarza rodzinnego i specjalistów ginekologii do objęcia opieką także pacjentek mieszkających na takich terenach.
- Celem dobrostan ginekologiczno-prokreacyjny kobiet
W pierwszej kolejności działań naprawczych wymagają dzisiaj nierozwiązane, a populacyjnie istotne problemy zdrowotne kobiet (choroby dna miednicy – 5 mln kobiet, endometrioza – 2 mln kobiet, niepłodność – 1 mln kobiet, opieka nad kobietą przed i po menopauzie – cała populacja kobiet) oraz skojarzone z wysokim wskaźnikiem śmiertelności choroby onkologiczne. Proponowane działania muszą być wielokierunkowe i opierać się na: [1] tworzeniu specjalistycznych ośrodków, w których problemy uroginekologiczne, endometrioza, niepłodność oraz choroby onkologiczne zostaną kompleksowo zaopiekowane;
[2] szkoleniu koniecznych kadr medycznych; [3] powszechniejszym dostępie do badań obrazowych i laboratoryjnych; [4] dostępie do nowoczesnych terapii lekowych i innych skutecznych technologii medycznych.
- Położna w środowisku POZ zarządzająca zdrowiem kobiety
Położne są grupą zawodową, która w planowaniu działań poprawiających funkcjonowanie SOZ w Polsce jest pomijana. To błąd, bo w ramach samodzielnego wykonywania świadczeń zapobiegawczych, prozdrowotnych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych położne mogłyby zabezpieczyć wiele potrzeb zdrowotnych zgłaszanych przez dziewczynki i kobiety w każdym okresie życia. Zdefiniowanie na nowo uprawnień i zadań położnej środowiskowej, z poszerzeniem kompetencji i zwiększeniem zawodowej samodzielności, zmniejszenie o połowę limitu kobiet, noworodków i niemowląt do końca 2 miesiąca życia, którymi może się opiekować jedna położna POZ, urealnienie wyceny świadczeń wykonywanych przez położne oraz wprowadzenie zasady współdzielenia kompetencji pomiędzy samodzielnymi zawodami medycznymi to propozycje, które powinny przynieść potrzebną kobietom poprawę dostępu do profesjonalnej opieki zdrowotnej.
- Leczenie niepłodności z wykorzystaniem technik wspomaganego rozrodu
Diagnostyka i leczenie niepłodności muszą być dostępne i bezpłatne, realizowane w ramach „Programu kompleksowej ochrony zdrowia prokreacyjnego w Polsce”. Dla maksymalizacji skuteczności procesu diagnostyczno-leczniczego powinny zostać oparte o dwa poziomy referencyjności: [I] poradnie diagnostyki niepłodności z zadaniem wdrożenia diagnostyki niepłodności u par z doświadczeniem co najmniej dwóch niepowodzeń położniczych lub z udokumentowanym nieskutecznym staraniem się o ciążę w okresie ostatnich co najmniej 12 miesięcy i [II] ośrodki diagnostyki i leczenia niepłodności z zadaniem poszerzenia działań diagnostycznych o procedury zabiegowe oraz posługiwanie się technikami wspomaganego rozrodu. Procedura „in vitro” jako jedna z technik wspomaganego rozrodu, powinna być dostępna według wskazań, z ustawową gwarancją pełnej refundacji kosztów leczenia niepłodności bezpośrednio z budżetu państwa, jako zadanie Ministra Zdrowia.
- Dostęp do antykoncepcji zwykłej, ratunkowej i alternatywnej
Leki antykoncepcyjne „zwykłe” powinny być przepisywane na receptę i powinny docelowo być refundowane, w miarę dostępności środków budżetowych. Dla kobiet z przeciwwskazaniami do antykoncepcji hormonalnej powinny być dostępne w pełni refundowane inne sposoby antykoncepcji, w szczególności indywidualnie dobieranej antykoncepcji domacicznej. Konieczne jest urealnienie wyceny procedury założenia wewnątrzmacicznej wkładki antykoncepcyjnej oraz egzekwowanie kar umownych od tych poradni specjalistycznych i szpitali, które ograniczają dostęp do procedury założenia lub wyjęcia wewnątrzmacicznej wkładki antykoncepcyjnej. Rozwiązanie problemu braku dostępu do antykoncepcji, bez względu na jej rodzaj, utrudnia instytucja klauzuli sumienia.
- Bezpieczna ciąża i poród ze znieczuleniem jako standard
Należy przywrócić klimat przyjazny badaniom prenatalnym, genetycznym i procedurom leczniczym wewnątrzmacicznym, poszerzyć wskazania do wykonania refundowanych przez płatnika badań prenatalnych oraz rozszerzyć wykaz finansowanych ze środków publicznych koszykowych badań prenatalnych nieinwazyjnych i inwazyjnych, wreszcie ułatwić i zwiększyć dostępność do konsultacji specjalistycznych genetycznych.
Żeby prawo do porodu ze znieczuleniem jako standard miało szansę na realizację, konieczne jest wyraźne zwiększenie wyceny procedury porodu fizjologicznego ze znieczuleniem, w sposób zapewniający urealnienie kosztów znieczulenia regionalnego, w tym kosztów pracy wykonującego znieczulenie zespołu anestezjologicznego oraz lekarza, pielęgniarek anestezjologicznych lub położnych, którzy nadzorują przebieg znieczulenia do porodu.
Niezbędne jest również zwiększenie liczby lekarzy anestezjologów i intensywnej terapii, lekarzy intensywnej terapii, pielęgniarek ze specjalizacją i z kursem kwalifikacyjnym w dziedzinie pielęgniarstwo anestezjologiczne i intensywnej opieki oraz położnych z kursem kwalifikacyjnym w dziedzinie pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki w położnictwie i ginekologii.
- Godna opieka po utracie ciąży oraz w innych położniczych sytuacjach szczególnych
Każdej kobiecie po utracie ciąży i po urodzeniu martwego dziecka oraz ich rodzinom powinno się zapewnić: [1] osobne pomieszczenie umożliwiające odizolowanie od kobiet ciężarnych i matek oraz godne przeżycie poronienia lub porodu dziecka martwego i pożegnanie się z dzieckiem, [2] opiekę psychologa oraz [3] opiekę medyczną. Opieka medyczna powinna być tożsama z tą, jaką posiada kobieta po urodzeniu zdrowego dziecka. Dodatkowo położna powinna skomunikować kobietę po utracie ciąży i po urodzeniu martwego dziecka z regionalnymi i/lub ogólnopolskimi grupami wsparcia.
Bardzo ważne zadania stoją przed hospicjum perinatalnym. To w tej instytucji przyszli rodzice chorego dziecka powinni uzyskać pełną informację na czym polega wada/choroba ich przyszłego dziecka, jakie są rokowania, konsekwencje zdrowotne zaburzenia, które wykryto u płodu, jakie są możliwości leczenia, jak dziecko i cała jego rodzina będzie funkcjonować, oraz jakie są możliwości otrzymania pomocy socjalnej i prawnej.
- Opieka senioralna w jednostkach systemu ochrony zdrowia
Ważnym elementem zaopiekowania się kobietami w wieku senioralnym powinny stać się Poradnie Wieku Dojrzałego zorientowane na poszukiwanie znamion wielochorobowości i wystąpienia niepożądanych następstw terapii wielolekowej oraz na całościową ocenę geriatryczną. Czynniki te mają kluczowe znaczenie dla wydłużenia okresu względnie dobrego stanu zdrowia kobiet w wieku senioralnym oraz dla poprawy Ich sprawności i samodzielności. Równie ważne jest zaplanowanie ścieżek terapii środowiskowej z udziałem form dziennych, wspieranie programu opieki w miejscu zamieszkania, aktywizacji poszpitalnej oraz edukacji rodzin pacjentów geriatrycznych. Poradnie Wieku Dojrzałego powinny funkcjonować w strukturze Lokalnego Domu Zdrowia, w którym możliwe będzie sprawowanie wspierającej lekarzy POZ wieloprofilowej opieki medycznej nad seniorami. Sposób prowadzenia konsultacji medycznych powinien uwzględniać możliwość wykorzystania technik teleinformatycznych.
- Ustawowe obniżenie wieku osoby małoletniej do skończonych 15 lat, w celu usankcjonowania prawa do samodzielnej wizyty u lekarza ginekologa, u położnej oraz u psychologa o zweryfikowanych kompetencjach zawodowych
Artykuł 200 KK mówi o odpowiedzialności karnej za obcowanie płciowe z osobą małoletnią lub doprowadzenie jej do poddania się czynnościom seksualnym, dopiero gdy osoba ta ma mniej niż 15 lat. Jednocześnie Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta ustala moment uzyskania pełnoletności jako granicę wieku uprawniającego do podejmowania samodzielnych decyzji. Trudno wyjaśnić, dlaczego w wieku 15 lat możliwe jest legalne życie seksualne, a niemożliwa jest wizyta u lekarza ginekologa lub u położnej bez zgody rodziców/opiekunów. Czy 15-17 letnie kobiety są wystarczająco dorosłe, żeby mogły współżyć seksualnie, ale jednocześnie za młode, żeby samodzielnie zaopiekować się swoim zdrowiem?
- Opieka nad kobietą po przestępstwie seksualnym profesjonalna, skoordynowana i kompleksowa
Dla wypełnienia tego zadania należy w 49 byłych miastach wojewódzkich, we wskazanym z poziomu samorządowego wieloprofilowym szpitalu posiadającym Szpitalny Oddział Ratunkowy, oddział ginekologiczny oraz oddziały zabiegowe, utworzyć „Poradnie Leczenia Następstw Przemocy Seksualnej” (Poradnia 197kk). Regularne rozlokowanie ośrodków na mapie Polski ułatwi ofiarom przestępstw seksualnych samodzielne zgłoszenie się z każdego zakątka województwa lub przywiezienie poszkodowanych przez zespoły ratownictwa medycznego i patrole Policji. Docelowo do Poradni 197kk powinny trafić wszystkie ofiary przestępstw seksualnych: kobiety i mężczyźni, bez względu na wiek.
Należy rozważyć możliwość prowadzenia w obszarze Poradni 197KK zasadniczej części procesu dochodzeniowo-śledczego z udziałem ofiary przestępstwa seksualnego, również służb policyjnych i Prokuratury. W tym celu konieczne byłoby przeszkolenie położnych zatrudnionych w Poradni 197kk w prawidłowym zabezpieczaniu śladów przestępstwa na ciele osoby poszkodowanej oraz w prawidłowym pobieraniu materiału biologicznego ze wszystkich miejsc kontaktu dla celów dochodzeniowo-śledczych, włącznie z certyfikacją uznającą tak przygotowane ślady i materiały jako dowody w sprawie.
